• HASIERA
  • ENTZIA / ITURRIETA
  • NIRE BIDEOAK
  • KULEBRAS DENUNCIA
  • CUENTACUENTOS
  • nire tontorrak
  • nire iturriak
}

Inguma

 

Gure arbasoentzat loak garrantzia handia zuen, eta kezka ugari sortzen zizkien.

Para nuestros antepasados, el descanso nocturno siempre fue importante. Y siempre les suscitó gran preocupación.



 

Baserriei erreferentzia asko egin zaie leku garrantzitsu bezala, baina bereziki, sukaldeak eta oheak toki berezia izan dute, askoz gehiago zaindu dira; lanaldiaren amaiera, ohea, atsedena, iluntasuna, loa, amets-gaiztoak.

Muchas han sido las referencias hacia los caseríos como lugares importantes, pero sobre todo la cocina y la cama ocupan dentro de ese caserío, un lugar especial, a los que siempre se ha protegido mucho más. El término de la jornada, la cama, el descanso, la oscuridad, el sueño, las pesadillas.



 

Hamaika dira  arestian aipatutako honekin -ametsak zein amets-gaiztoak- lotura duten Euskal Herri osoan jasotako otoitzak, laguntza-eskeak, esaerak, izenak eta formulak. Eta nahiz eta kokapenari dagokionez elkarrengandik urruti dauden zonaldetan izan, asko dira jazotako kointzidentziak kopuru aldetik.

Muchísimas son las oraciones, invocaciones, frases, nombres y formulas recogidas en toda Euskal herria, en relación a esto último (los sueños y las pesadillas). A pesar de tratarse de zonas muy distantes geográficamente hablando, son muchas las coincidencias, abundancia y la incidencia.

 

                     Inguma, Mahuma, lo-zorro. Nor da?¿Quién es?;



 

 

Euskal mitologian eta zonaldearen arabera, jeinu gaizto bati ematen zaion izena da. Gauez ageri da etxeetan, bertakoak lo daudenean. Eztarria ito ohi die, arnasa etenda. Ingumaren agertze soilak herioa iradokitzen du. Amets-gaiztoen sortzailea da.

En la mitología vasca y dependiendo de la zona, es el nombre que se le atribuye a un genio maléfico que aparece de noche en las casas, cuando sus moradoras y moradores duermen. Inguma tiene la costumbre de apretar la garganta de estos, dificultándoles la respiración. La posible presencia de INGUMA durante la noche es augurio de muerte. Se le considera el causante de los malos sueños (pesadillas),




 

Horrela definitzen dute lekukotza batzuek: Algunos testimonios lo definen así:

 -Oso amets gaiztoa da, itotzeraino zapaltzen zaitu.

-Es un sueño muy malo, aplasta hasta ahogar.

-Ezin duzu arnastu, lotan zauden bitartean bereganatzen zaitu.

-No puedes respirar, se apodera de ti mientras duermes.

-Deabrua da, demonioa.

-Es un diablo, como el demonio.

-Lotan daudenen gainera igo eta itotzen dituen mamua da. 

-Es un fantasma que se sube encima de las  y los que duermen y te ahoga.

 

-Hanketatik igotzen hasi eta zintzurreraino heldu zen, gogor estututa. Harrapatzea lortu nuen, bi zatitan egin eta ohepera bota nuen. Oso biguna zen. (Inguma ikustea lortu zuen Baztango bizilagun baten testigantza). Hurrengo goizean bila joan eta ez zen agertu.

-Comenzó a subir por mis piernas, hasta que llego a mi garganta y comenzó a apretar, conseguí atraparlo, romperlo en dos pedazos, lo tire debajo de la cama. Era muy blando. (Testimonio de un vecino del Baztan que aseguro haberlo visto). A la mañana siguiente fue a buscarlo y no apareció.



 

                          Nola egin uxatzeko?¿Cómo actuar para ahuyentarlo?;

 

Bere erasoa zein amets-gaiztoak ekiditeko babes-erreguak eta otoitzak erabiltzen ziren, erlijiosoak gehienbat. Bereziki, Santa Ines eta eta San Andresi (azken honek “amets” hitzarekin errimatzen du) zuzenduak.

Santa Ines ez egin amets, ona bai gaisorik ez. Santa Ines, libra zaidazu amets txarretikan.

Para ahuyentarlo y evitar esos malos sueños, así como para evitar su agresión,  se utilizaban invocaciones y oraciones en su gran mayoría religiosas. Oraciones dirigidas sobre todo a Sta. Inés y San Andrés (riman con amets):

Santa Inés ez egin amets, ona bai gaisorik ez. Santa Inés, libra zaidazu amets txarretikan.

Santa Inés, no tenga sueño, bueno si malo no. Santa Inés, líbrame del mal sueño.

Argia ere ez da piztu behar.

Tampoco se debe encender la luz.



 

                                 Zer egozten zaio?¿Que se le atribuye?

Zure amets-gaiztoen eragilea da.

Jatorri naturalik ez duten gaitzen sortzailea da.

Mendiko haitzen luiziak (Gañekoleta) Ingumarekin zerikusia ere badute, bera da erantzulea.

Ubelduak Mahumaren zimikoa du izena.

Hilaren 13an amestutako oro berari egozten zaio, eta egia bilakatuko da, ona zein txarra izan.

Ingumari dagokio ametsetan eroriko bagina bezala amiltzeko sentsazioa.

Umeak beldurtzeko ere erabiltzen zen Inguma, jolas zein esaerekin:

-Mahu-Mahu!! Jantzak haur da. ¿Bihar da gaur? Gaur, gaur, gaur.

El creador de tus malos sueños o pesadillas.

Es el causante de todas las enfermedades,  cuyas causas naturales no se conocen.

El desprendimiento de las rocas en la montaña (Gañecoleta), también está relacionado con Inguma, él es el responsable.

El hematoma o cardenal es llamado Mahuma zimikoa (pellizco de Mahuma).

Se le atribuye que todo lo soñado la noche del día 13 de cada mes se convertirá en realidad. Sea bueno o sea malo.

La sensación de dar un gran salto en sueños, como si nos cayéramos de algún sitio, atribuido a Inguma.

También se utilizaba la figura de Inguma para asustar a los niños, con juegos o dichos, como:

-Mahu-Mahu!! Jantzak haur da. ¿Bihar da gaur? Gaur, gaur, gaur

-Mahu-Mahu!!Come a ese niño. ¿Hoy o mañana? Hoy, hoy, hoy.



 

Hainbat kondaira daude gure herrian Ingumak sortutako gertakariekin zerikusia dutenak.

Algunas son las leyendas de nuestro pueblo en las que se relatan todo tipo de fenómenos relacionados con este personaje:

  

-Iruritako (Baztan) bizilagun bati agertu zitzaion behin Inguma txakur beltz baten itxurarekin eta ibilbide osoan zehar jarraitu zion, Etxerri Bentatik bere etxeraino. Bizilagun beraren atean biratu eta zera esan zion:

 

-Onen partetik etortzen bazara mintza maite. Gaistoen partetik heldu bazara onda zaite.

 

Eta txakur beltza desagertu egin zen.

-Inguma se presentó ante un vecino de Irurita (Baztan), en forma de perro negro, y lo siguió durante todo el camino desde la Venta de Etxerri hasta su casa. En la misma puerta ese vecino se giró y le dijo:

-Onen partetik etortzen bazara mintza zaite. Gaistoen partetik heldu bazara onda zaite.

-Si vienes de parte de los buenos, pronúnciate. Si has venido de parte de los malos, destrúyete.

Y el perro negro desaparecio.




 

Ingumaren beste izen batzuek hauexek dira:

 

Gauargi, Aideko, Lo-ordi, Ameskaitz, Lokuma, Lokaitz, Gaizkiñe, Gaueko.

 Algunos otros nombres con los que se conoce a Inguma:

Gauargi, Aideko, Lo-ordi, Ameskaitz, Lokuma, Lokaitz, Gaizkiñe, Gaueko.

 


 

 

                          Sorkuntza Fabricacion

 

Denbora gehien eskaini diodan pertsonaia izan da, beharbada. Izan ere, betidanik (eta aspalditik) izan dut buruan, baina ez nituen hezurrak topatzen.

Quizás sea el personaje en el más tiempo he dedicado a su creación, pues siempre (desde hace mucho tiempo), lo he tenido en mi cabeza, pero no había dado con los huesos que me llevaran a crearlo.

 

Ardi baten kaskezur eta matraila, zein behi baten sakroa izan dira Inguma sortzeko hezurrak. Ardiaren garezurrak hortz edo letagin txiki batzuen antza duten hezurtxo txikiak ditu atzeko partean, beraz, alderantzikatuta erabili nuen burezurra,  eta azkonar baten hortz txiki  batzuk baliatu nituen.

Matraila ere alderantziz gehitu nuen eta bi hezur horiek lepo funtzioa egiten zuen sakroaren gainean ezarri nituen.

Behin dena batera, margotzea besterik ez zen falta, batez ere, begiak eta hortzak. Laranja kolorea hautatu nuen ukitu gorrixka batzuekin. Azkenik, lehortutako pago sustrai batzuek gorputza osatu dute.

                                         

Una cabeza de oveja, una mandíbula también de oveja y un sacro de vaca serán los huesos utilizados para crear a Inguma. El cráneo de oveja por su parte trasera o nuca, tiene unos huesecillos que parecen dientes o colmillos, así que utilice dicho cráneo al revés, a los que  añadí unos pequeños dientes de Tejón.

                                         

La mandíbula también la adjunte al revés y coloque ambas partes sobre el sacro que hacía de cuello.

                          

Una vez unido, quedaba pintar, resaltando sobre todo los ojos y dientes. Elegí el color naranja con toques rojizos. Insertarlo sobre unas raíces secas de Haya, que harán de cuerpo. Al que cubriré con lana de Oveja.

 

Beti irudikatu dut Inguma lotan daudenak oinen bidez itotzen, besorik eta eskurik gabe, baina hanka eta batez ere, oin erraldoiekin.

Behor baten bi omoplatorekin eta hezur zatitxoekin oin erraldoiak atera ziren, behatz lodikoteekin. Humero eta perone pare batekin hankak egin nituen.

Berau ezartzera igotzea baino ez da falta.

Siempre imagine a Inguma, ahogando a los que duermen, utilizando pies, imagine a un Inguma sin brazos y manos, pero con unas piernas y sobre todo con unos pies enormes.

Con un par de omoplatos de yegua  y trocitos de huesos salieron unos enormes pies, con unos dedos gordísimos. Una pareja de humeros y perones  (Yegua), harán de piernas.

Solo falta subir a colocarlo.














 


agurain

agurain